Istota kredytu bankowego

Cechy i rodzaje kredytów bankowych

Umowa o kredyt bankowy została uregulowana w Prawie bankowym. Zgodnie z art. 69 ustawy Prawo bankowe1: „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”. Udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i osobom fizycznym jest podstawową czynną operacją bankową. Kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą. Operacja udzielania kredytu polega na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umownym terminie.2 Czynnikiem określającym pojęcie kredytu jest ZAUFANIE.3 Nawiązywanie stosunków prawnych odbywa się zwykle na podstawie umów, a więc łączy się z zaufaniem do kontrahenta. Osobę, która ma prawo do otrzymania świadczenia od kontrahenta nazywamy creditorem, czyli wierzycielem.4 I to właśnie element zaufania wyróżnia czynności kredytowe spośród innych czynności prawnych. W przypadku kredytu bankowego jest to zaufanie do klienta, który posiada zdolność do spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami w umownym terminie i wywiązał się z zaciągniętych poprzednio zobowiązań.
Istotną cechą wyróżniającą kredyt jest określenie jego przeznaczenia, które zapewnia bankowi prawo kontroli wykorzystania kredytu, a także prawo wypowiedzenia umowy, gdyby jego wykorzystanie odbiegało od warunków umowy. Ogólne zasady udzielania kredytów
Ogólne zasady udzielania kredytów są zawarte w prawie bankowym, a szczegółowe, obowiązujące w poszczególnych bankach, ujęte są w ich regulaminach kredytowych. Ustawa określa również niezbędne elementy umowy kredytowej zawartej na piśmie:
1) strony umowy
2) kwotę i walutę kredytu
3) cel, na który kredyt został udzielony
4) zasady i termin spłaty kredytu
5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany strony umowy
6) kwotę i walutę kredytu
7) cel, na który kredyt został udzielony
8) zasady i termin spłaty kredytu
9) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany
10) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu
11) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu
12) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych
13) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje
14) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Podział kredytów według różnego rodzaje kryteriów jest dokonany przez praktykę bankową, gdyż prawo bankowe nie wyróżnia i nie narzuca żadnego podziału. W zasadzie każdy bank komercyjny dokonuje podziałów swoich należności kredytowych przede wszystkim pod kątem własnych potrzeb.

Ogólne zasady udzielania kredytów

Stosowana w praktyce klasyfikacja kredytów nie zawsze może być w pełni precyzyjna, gdyż brak niejednokrotnie jednoznacznych odniesień. Na przykład określony nakład (przedmiot kredytu) może być zaliczany do kredytu obrotowego w przypadku inwestycji o krótkim cyklu realizacji i wysokiej rentowności, a inny do kredytu inwestycyjnego z uwagi na długi cykl wykonawstwa.5
W obecnym krajowym systemie bankowym nie istnieje więc kompleksowy, jednolity podział i nazewnictwo kredytów, udzielanych przez banki. Ogólne zasady udzielania kredytów są zawarte w prawie bankowym, a szczegółowe, obowiązujące w poszczególnych bankach, ujęte są w ich regulaminach kredytowych.
Podziału kredytów można dokonać na podstawie różnych kryteriów, wśród których najważniejsze są:
• okres kredytowania,
• metoda udzielania kredytu,
• przeznaczenie ( cel kredytu),
• waluta kredytu ( w złotych lub w dewizach).6
Banki, w zależności od potrzeb, dzielą kredyty także w zależności od przedmiotu i formy, sposobu wykorzystania i spłaty, rodzaju kredytobiorcy, sposobu zabezpieczania, zasad oprocentowania i formuły spłaty kredytu. Niektóre banki dokonują również rozróżnienia w zależności od częstotliwości wykorzystania i spłat kredytu lub liczby banków kredytujących. Charakterystyczną cechą kredytu jest jego zwrotność w określonym terminie, a terminy udzielania i spłaty kredytu stanowią przedmiot negocjacji i są określone umową kredytową. Polskie banki rozróżniają w swych regulaminach:
• kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
• kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat,
• kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.7
Z punktu widzenia techniki operacyjnej ważna jest metoda kredytowania, co oznacza, że kredyty mogą być udzielane:
• w rachunku bieżącym,
• w rachunku kredytowym ( pożyczkowym).

Istota kredytu w rachunku bieżącym

Istota kredytu w rachunku bieżącym polega na tym, że zadłużenie występuje w postaci salda debetowego (ujemnego) rachunku bieżącego kredytobiorcy. Bank na podstawie umowy kredytu upoważnia klienta do spowodowania debetu do wysokości przyznanego limitu, wskazanego w umowie.[8]
Zadłużenie powstaje w wyniku dyspozycji płatniczych kredytobiorcy, realizowanych w ciężar tego rachunku. Natomiast wpływy na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie.
Cechą charakterystyczną kredytu w rachunku bieżącym jest jego odnawialność, co oznacza, że każda całkowita lub częściowa spłata wykorzystanego kredytu daje możliwość ponownego, wielokrotnego zadłużenia się klienta w ramach przyznanego kredytu.

Kredyt w rachunku kredytowym

Kredyt w rachunku kredytowym to rozwiązanie stosowane powszechnie w polskim systemie kredytowym, polega na prowadzeniu odrębnych rachunków kredytów ( obok rachunku bieżącego kredytobiorcy).
Kredyt udzielony w rachunku kredytowym może być wykorzystany:
1) w drodze przeksięgowania kredytu na rachunek bieżący,
2) bezpośrednio w ciężar rachunku kredytowego poprzez realizację dyspozycji płatniczych kredytobiorcy.{9}
Ta forma kredytu wymaga, najczęściej ze strony klienta, oddzielnych dyspozycji i przeksięgowań między rachunkiem kredytu a rachunkiem bieżącym w zakresie wykorzystania ( transzowania ) oraz spłaty zaciągniętego kredytu w umownym terminie.

Kredyt w rachunku kredytowym w praktyce przyjmuje różne formy. Najczęściej występujące to:
Kredyt docelowy służy do sfinansowania konkretnej transakcji i nie może być odnawialny.
Kredyt na wymagalne zobowiązania przeznaczony jest na sfinansowanie wymagalnych zobowiązań w okresach przejściowych trudności płatniczych kredytobiorcy.
Kredyt kasowy służy do zastąpienia chwilowo niedostępnej gotówki.
Kredyt sezonowy występuje, gdy wpływy ze sprzedaży produkcji lub usług są istotnie przesunięte w czasie w stosunku do nakładów eksploatacyjnych. Może to wynikać ze specyfiki produkcji.
Linia kredytowa stwarza możliwość sukcesywnego i powtarzalnego kredytowania pewnych transakcji, np. dostaw określonych surowców, materiałów, towarów czy świadczonych usług.10

W zależności od przedmiotu ( celu ) kredytu można wyróżnić:
• kredyty obrotowe, najczęściej krótkoterminowe oraz
• kredyty inwestycyjne. Udzielane na dłuższy okres w związku z finansowaniem rzeczowych przedsięwzięć inwestycyjnych.
Kredyty obrotowe udzielane są na finansowanie bieżących potrzeb działalności gospodarczej ( eksploatacyjnej ) kredytobiorcy, związanych z zaopatrzeniem, produkcją i sprzedażą oraz procesem rozliczeń pieniężnych.
Kredyty obrotowe są udzielane na różne cele i tradycyjnie nazywa się je np. kredytami sezonowymi ( np. zapasy cukru w cukrowniach ), kredytami na skup produktów rolnych, kredytami na karty kredytowe itp.11
Forma kryterium pozwala także wyróżnić, oprócz kredytu w rachunku bieżącym i w rachunku kredytowym:
• kredyty dyskontowe,
• kredyty akceptacyjne,
• kredyty związane ze skupem faktur,
• kredyty związane z leasingiem.
Kredyt dyskontowy występuje wówczas, gdy instytucja kredytująca ( bank ) wyraża zgodę na przyjmowanie weksli przed terminem ich wymagalności, dyskontując je od daty przyjęcia do daty zapłaty. Bank otwiera linię dyskontowo – kredytową, w ramach której wyraża zgodę na przyjmowanie weksli. Kredyt dyskontowy jest kredytem krótkoterminowym i służy najczęściej finansowaniu działalności bieżącej.
Sprzedawcą weksla i kredytobiorcą jest najczęściej dostawca, który prolonguje zapłatę odbiorcy dobra lub usługi, jednak żąda potwierdzenia swej należności za pomocą weksla. Sprzedaż weksla bankowi jest praktycznie formą uzyskania jeszcze niewymagalnej należności, czyli uzyskania przez dostawcę środków finansowych.
Na mocy umowy o kredyt akceptacyjny bank zobowiązuje się do akceptowania ciągnionych na niego weksli przez osoby do tego upoważnione. W tym przypadku bank nie stawia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, lecz akceptując ciągniony na siebie weksel, staje się głównym dłużnikiem wekslowym zobowiązanym do wykupu tego weksla. Kredyt akceptacyjny jest udzielany w momencie wykupienia przez bank weksla nie opłaconego przez płatnika.
Kredyt akceptacyjny jest wykorzystywany najczęściej do finansowania obrotu towarowego. Za udzielenie akceptu bank pobiera prowizję.
Kredyty związane ze skupem faktur polegają na dyskontowaniu faktur. Ich istota sprowadza się do skupu wierzytelności ( ich cesji ). Sprzedający wierzytelność nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba że umowa stanowi inaczej.12
W zależności od treści umowy bank ( faktur ) może spełnić trzy funkcje: finansowania, przejęcia ryzyka i usługową.
Funkcja finansowania sprowadza się do wypłacenia przez bank zaliczki na posiadaną należność. Bank płaci cenę kupna, czyli wartość należności pomniejszoną o odsetki i prowizję.
Funkcja przejęcia ryzyka oznacza, że bank jako faktor przejmuje na siebie pełne ryzyko związane z ewentualną niewypłacalnością dłużnika..
Z kolei funkcja usługowa sprowadza się do przejęcia przez bank obowiązków organizacyjno-technicznych, takich jak: wystawianie rachunków, upomnienia dłużników, inkaso należności itp.

Leasing

Kredyty związane z leasingiem mają charakter kredytu rzeczowego.
Leasing jest w zasadzie alternatywną wobec kredytu formą finansowania, polegającą na dostarczeniu przez leasingodawcę ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków, itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej zazwyczaj na raty. Właścicielem przedmiotu umowy jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę; wówczas raty leasingowe, oprócz opłaty leasingowej, obejmują także część zapłaty za nabywany obiekt.13 Leasingodawcą może być bank, ale także wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu.
Z punktu widzenia sposobu zabezpieczenia kredyty można podzielić na:
• lombardowe,
• hipoteczne.14
Kredyt lombardowy jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów, przedmiotów wartościowych, lokat bankowych i należności (np. z tytułu ubezpieczeń). Jest on udzielany w bankach komercyjnych zazwyczaj na okres do 3 miesięcy. Cechą tego krótkoterminowego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, a kredyt udzielany jest nie do pełnej jego wartości. Przedmiotem zastawu są rzeczy, których fizyczne przechowywanie nie nastręcza bankowi trudności.
Biorąc pod uwagę przedmiot zastawu, można wyróżnić następujące rodzaje kredytu lombardowego:
• pod zastaw papierów wartościowych,
• pod zastaw towarów na podstawie odpowiednich dokumentów składowych (warrantów) lub transportowych,
• pod zastaw weksli,
• pod zastaw należności.
Kredyt lombardowy jest najczęściej udzielany do wysokości 60% wartości zastawu stanowiącego jego zabezpieczenie.
Kredyt hipoteczny jest definiowany w literaturze światowej w dwojaki sposób. Jedna definicja oparta jest wyłącznie na przymiotniku „hipoteczny”, który wskazuje na specyficzną formę zabezpieczenia kredytu, jakim jest hipoteka, czyli wpis w IV dziale księgi wieczystej roszczenie kredytodawcy w stosunku do właściciela dane nieruchomości. Nieruchomość opisana daną księgą wieczystą nie musi być przy tym przedmiotem kredytowania. Polskie banki udzielają już pożyczek, czasami na znaczne kwoty, zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości, a cel udzielonej pożyczki może być dowolny.
Inna definicja kredytu hipotecznego przypisuje mu określone, charakterystyczne cechy, takie jak:
• długi okres spłaty,
• zabezpieczenie hipoteczne na nieruchomości,
• powiązanie przedmiotu kredytu z przedmiotem zabezpieczenia,
• relatywnie niskie oprocentowanie ze względu na mały stopień ryzyka kredytowego,
• możliwość sprzedaży wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie bezpośrednio na rynku kapitałowym lub za pomocą długoterminowych papierów wartościowych – listów zastawnych.15
Druga definicja kredytu hipotecznego oddaje jego istotę jako instrumentu charakterystycznego dla banku hipotecznego.
Hipoteka jest pewną formą zabezpieczenia zwrotu kredytu nawet w sytuacji, gdy nieruchomość zmieni właściciela. Wynika to z faktu, że bank zachowuje pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości.16
Ze względu na sposób oprocentowania kredytu wyróżniamy:
• kredyt o stałym oprocentowaniu, który zachowuje stałą stopę procentową przez cały okres obowiązywania umowy kredytowej,
• kredyt o zmiennym oprocentowaniu, w którym stopa procentowa zmienia się w zależności od zmian oprocentowania w umownym okresie kredytowania,
Stałe oprocentowanie jest cechą kredytów krótkoterminowych lub tych, w których odsetki są pobierane za cały okres korzystania z kredytu. Oprocentowanie zmienne ma zastosowanie do kredytów udzielanych na dłuższe okresy.
Kredyty mogą być wykorzystane:
• jednorazowo – cała kwota kredytu wykorzystywana jest w jednym terminie ustalonym w umowie kredytu,
• w transzach – kwota kredytu może być wykorzystana w wielu częściach i w różnych terminach,
• w ciągnieniach – jest to sposób wykorzystania stosowany w przypadku linii kredytowej lub kredytu w rachunku bieżącym – kredytobiorca sam reguluje wysokość wykorzystania kredytu w zależności od potrzeb.

Ze względu na formy spłaty, można podzielić kredyty na spłacane:
• jednorazowo- cała kwota kredytu spłacona jest w jednym terminie ustalonym w umowie kredytu,
• w ratach – kredyt spłacany w częściach, których liczba i wysokość ustalona jest w umowie kredytu,
• z wpływów na rachunek – gdy kredyt jest udzielony w rachunku bieżącym lub przy linii kredytowej – wysokość i terminy spłat zależą wyłącznie od kredytobiorcy, ponieważ jego zadłużenie zmniejsza się przy każdym wpływie na rachunek.
Formy wykorzystania i spłaty kredytów wiążą się ściśle z określonymi rodzajami kredytów.
Możemy rozróżnić kredyty również ze względu na osobę kredytobiorcy:
• na finansowanie działalności gospodarczej,
• konsumpcyjne, służące finansowaniu osobistych potrzeb kredytobiorcy.
Podstawą udzielenia kredytu jest wniosek kredytowy, który powinien określać istotne elementy umowy kredytowej.
Ogólnie rzecz biorąc przyjmuje się, że wniosek powinien zawierać:
• charakterystykę wnioskodawcy, czyli potencjalnego kredytobiorcy
• kwotę i walutę wnioskowanego kredytu
• przeznaczenie kredytu z ewentualnym potwierdzeniem zawartymi kontraktami
• proponowany okres kredytowania, okres karencji i terminy spłaty
• proponowane zabezpieczenie kredytu.